“`html

Selcen Küçüküstel: Kültürel Antropolojinin İnovasyon Perdesi

Orta Asya’nın erişilmesi zor tayga ormanlarında yaşayan Türk kabilesi Dukhalar hakkında yaptıklarıyla tanınan kültürel antropolog Selcen Küçüküstel, yine pek bilinmeyen bir toplumu araştırdı.

Kültürel antropolog Küçüküstel, Güney Amerika’daki Kolombiya’nın en doğal alanlarından biri olan Amazon ormanlarında yaşayan kadınlarla bir araya geldi. Bu görüşmelerle birlikte, kadınların sahip olduğu geleneksel ekolojik bilgiyi ve bu bilginin toplumdaki rollerini nasıl şekillendirdiğini derinlemesine incelemekte.

Dünyanın dört bir yanından geleneksel bilgiyi ve modern teknolojiyi harmanlayan yerli topluluklarla yaptığı gözlemlerin ardından Küçüküstel, “Birçok yerli toplum artık geleneksel yöntemlerle modern teknolojileri bir arada kullanarak yaşamlarını sürdürüyor. Yalnızca Amazon Nehri boyunca tekneyle ulaşılabilen köylerde, birkaç yıl önce iletişime geçmiş olan halklardan bazıları şu anda Starlink interneti ve Facebook hesaplarına sahip. Dolayısıyla, teknolojiyi kullanmak ile doğal yaşam arasında bir çelişki yok” ifadelerini kullanarak, ön yargıları yıkıyor.

Türk kamuoyu, Orta Asya’daki akrabalarımızla olan bağlantınızı hatırlıyor. Antropolog olarak insanlık tarihi üzerine önemli katkılar sağlıyorsunuz. Peki, Selcen Küçüküstel kimdir?

Yalova’da öğretmen bir ailede dünyaya geldim. Bilim ve öğrenmeye olan tutkumla büyüyerek, bir akademisyen olmayı başardım. Merakım beni kültürel antropoloji alanına yönlendirdi. Doktora tezimi Moğolistan’da yaşayan Dukhalar hakkında yazdım. Akademik çalışmalarımın yanı sıra, belgesel ve fotoğrafçılıkla da ilgileniyorum. İnsanlarla daha derin bağlar kurmanın ve görsel anlatımın gücüne inanıyorum. Türkiye’de Atlas ve Magma dergilerinde birçok projede yer alarak tecrübe kazandım ve şu anda İspanya’da çalışmalarımı sürdürüyorum.

Birkaç yıl önce, Dukha Türkleriyle olan keşfiniz Türk insanına önemli bir perspektif kazandırdı. Orta Asya’nın bozkırlarında yaşamakta olan bu topluluğun teknolojiyle olan ilişkisini nasıl keşfettiniz?

Dukhalar ile tanışmam, kişisel ilgi alanlarım ve çeşitli tesadüfler sayesinde gerçekleşti. 2010 yılında Atlas dergisi için serbest fotoğrafçıydım ve Asya’ya bir bisiklet yolculuğuna çıktım. Moğolistan’ın kuzeyindeki Dukhalar hakkında duyduğumda, yaşam tarzları beni etkiledi. Ancak ulaşılması zor olduğu için gidememiştim. Antropoloji yüksek lisansım sırasında aldığım “Orta Asya ve Şamanizm” dersi beni derinden etkiledi ve göçebe bir toplulukla çalışma arzum arttı. Akademisyenlerle iletişim kurarak, planlarımı yapmadan yola çıktım. 2012-2016 yılları arasında toplamda on bir ay boyunca onlarla yaşayarak hayatlarına dahil oldum. Yüksek lisans sonrası doktora tezimi de Dukhalar’ın doğayla olan ilişkilerine dair yazdım.

Amazon ormanları ise bilinmezliklerle dolu. Modern insanın tüketim alışkanlıklarına karşı koyan bu topluluklarda hangi deneyimleri yaşadınız? Amazon yerlilerini anlatır mısınız?

Yerli halkların “teknolojiden uzak” yaşadıkları düşüncesi oldukça yanıltıcıdır. Birçok yerli toplum, hem geleneksel bilgilerini hem de modern teknolojilerini bir arada kullanarak yaşamaktadır. Örneğin, Amazon yerlilerinin çoğu hâlâ Starlink interneti kullanıyor ve sosyal medya hesapları var. Bu da onu gösteriyor ki, teknoloji kullanmak doğayla yaşamak arasında artık bir çelişki yok. Amazon ormanlarındaki yaşamım sırasında, bitkilerin insanlar için birer canlı olduğunu ve bu ilişkilere nasıl derinlemesine önem verildiğini gözlemleme fırsatım oldu. Dukhalar, iklim koşulları dolayısıyla bitkilerle olan bağlarını daha az geliştirirken, Amazon’da orman sadece bir çevre değil; aynı zamanda bir akraba ve öğretmen. Ormanda geçirdiğim süre, doğa ile olan ilişkimizi daha derinlemesine anlamama yardımcı oldu.

Amazon kadınları arasında sizi en çok etkileyen nokta neydi?

Bulunduğum Amazon bölgesi, daha önce çalıştığım bölgelerden oldukça farklıydı. Yaşayanların doğayı canlı bir varlık olarak gördükleri ve doğa ruhlarıyla olan bağlantıları, kadınların da bu süreçteki yerlerini göz ardı etmememiz gerektiğini ortaya koyuyor. Amazon’daki kadınların, doğa ile kurdukları bağı ve şifacılık becerilerini gözler önüne seren birçok örnekle tanıştım. Angela adındaki bir kadın, ormandaki bitkiler ve ağaçlarla iletişim kurarken, “Bitkiler de tıpkı insanlar gibi hissediyor” dedi. Araştırmalarımdan çıkardığım sonuç, kadınların şamanlık ritüelleri yapmasalar bile, aynı işlevleri gördükleridir.

Farklı iklimler, kültürel yapılar ve coğrafyalar arasında insanlığın çeşitliliğini nasıl tanımlarsınız? İnsanoğlu kimdir?

İnsanlık, farklı renklerin, seslerin ve inançların bir araya gelmesiyle oluşan bir topluluktur. Her ne kadar yaşam alanlarımız farklı olsa da temel ihtiyaçlarımız benzer; bağlantı kurmak, sevilmek ve ilgilenmek. İnsan, yalnızca fiziksel özellikleriyle değil, sosyal yapısıyla hayatta kalabilen bir canlıdır. “Antroposen” yani “İnsan Çağı” olarak adlandırılan bu dönemde, insan faaliyetlerinin doğa üzerindeki etkileri yıkımlara yol açıyor. Dukhalar ve Ticuna gibi doğayla uyum içinde yaşayan topluluklarla çalışmak, bize hayvanlarla, ormanla ve toprakla olan ilişkimizin ne denli kıymetli olduğunu hatırlatıyor.

DUKHALAR HAKKINDA

Dukha Türkleri ve doğanın sunduğu basit yaşam anlayışıyla ilgili neler söyleyebilirsiniz?

Dukhalar ile geçirdiğim süre, onların yalnızca egzotik bir yaşam tarzının ötesinde olduğunu ve derin bilgi sistemine sahip olduklarını anlamama yardımcı oldu. Doğayla kurdukları soylu ilişkiler ve içsel sembolik dünyalar, akademik çalışmalarımı da etkiledi. Dukhalar, Moğolistan’ın kuzeyinde rengeyikleriyle göçebe bir yaşam sürerken, Türk dil ailesi içinde Tuvaca lehçesini konuşan bir topluluktur. Hayatlarını avcılık, rengeyik sütü ve doğadan topladıkları bitkilerle sürdürüyorlar. Ancak, bazıları hızla köylere yerleşiyor ve farklı iş kollarına yöneliyorlar. Yaz aylarında ise ekoturizm kapsamında ziyaretçiler kabul ediyorlar.

Dukhalar, ruhlara inanan bir animist topluluktur. Yaşadıkları coğrafyadaki her varlığın ruhu olduğuna inanıyor ve doğal dengeyi önemseyerek yaşamlarını sürdürürler. Tüm canlıların ruhları olduğuna inandıkları için avlanma sırasında saygı göstermek önemlidir. Şaman ritüellerini devam ettiriyor, doğa ve atalarının ruhlarıyla iletişim kuruyorlar. Eşitlikçi bir sosyal yapıya sahip olan Dukhalar, toplumsal kararları bireysel özgürlük temelinde almaktadır.

Gelecek Projeler ve Antropolojik Çalışmalar

Avrupa’nın birçok ülkesinde kültürel antropoloji alanında çalışmalar yapıyorsunuz. Şu ana dek neler gerçekleştirdiniz ve gelecekteki hedefleriniz neler?

Doktora sonrası ilk projemi İspanya’da gerçekleştirdim. Nepal’deki yerli yaşamları ve nehirlerle ilişkilerinin nasıl etkilendiğini araştırdım; ancak pandemi nedeniyle projeyi tamamlayamadım. 2022 yılında Kolombiya Amazon bölgesinde inceleme yapmak üzere bir araştırma grubuna katıldım. Şu an, Amazon’nun Ticuna halkında kadınların doğayla ilişkilerini inceliyorum. Üzerinde çalıştığım yeni bir proje ise yerli halkların kurduğu üniversiteler ve doğa odaklı eğitim sistemlerini kapsıyor. Önümüzdeki yıl Kolombiya ve Bolivya’da bu konularda daha derinlemesine araştırmalar yapmayı umuyorum.

Gökhan Karakaş

“`